Markaziy bank mikroqarzlar berish bo'yicha banklarning talablarini qattiqlashtirishni rejalashtirmoqda. Bu haqda 25 fevralda O'zbekiston kredit tashkilotlari faoliyatini tartibga solish metodologiyasi bo'yicha departament direktori Sanjar Nosirov media-dialogda ma'lum qildi, deb xabar beradi Spot muxbiri.
Regulyator ma'lumotlariga ko'ra, 2024 yilning birinchi yarmida mikroqarz olgan fuqarolar soni 2 milliondan oshdi, o’tgan yilning oxirida esa bu ko'rsatkich 2,5 millionga yaqinlashdi. O'rtacha bir qarz oluvchi uchun 1,6 ta mikroqarz to'g'ri keladi.
Bundan tashqari, banklarning kredit portfellari bo'yicha aktivlarning konsentratsiyasi oshmoqda, xususan, avtokreditlar va mikroqarzlar segmentlarida. Markaziy bank avtomobil narxlarining bozor qiymatining pasayishi, qarz oluvchilar daromadlaridagi uzilishlar, avtokreditlar va mikroqarzlarning yuqori o'sish sur'atlarini banklarning barqarorligiga salbiy oqibatlar deb hisoblaydi.
«Bundan kelib chiqib, chakana kreditlash segmentida “qizib ketish”ni oldini olish va bank tizimining barqarorligini ta'minlash uchun makroprudensial choralarni qabul qilish muhim ahamiyatga ega», — dedi Sanjar Nosirov.
Xususan, Markaziy bank mikroqarzlarning ulushini tijorat banklarining kredit portfelida 25% bilan cheklashni maqsad qilmoqda, bu avtokreditlarga ham tegishli. Bu borada regulyator Xitoy va Hindiston kabi mamlakatlarning tajribasiga tayanadi.
Nosirovning so'zlariga ko'ra, hozirda beshta bankda mikroqarzlar 25% dan oshmoqda, ulardan uchtasi “yangi” banklar hisoblanadi, shuning uchun regulyator kredit portfelining o'sishi bilan ularning ulushi pasayishini kutmoqda. Ikki bank bilan Markaziy bank muzokaralar o'tkazdi va kredit mahsulotlarini o'zgartirish uchun vaqt berdi.
Telegram kanali muallifi Nikita Makarenko mikroqarzlar portfelining «100%» ni tashkil etuvchi ikki bank - TBC Bank va Anor Bank nomlarini keltirdi. Biroq, matbuot bilan uchrashuvda Markaziy bank vakillari banklar ro'yxatini oshkor qilmadilar, shuning uchun Spot ushbu ma'lumotning haqiqiyligini tekshira olmaydi.
Banklar ustidan prudensial nazorat departamenti rahbari Nusratulla Fazilov regulyator mikroqarzlar cheklovlari joriy etilgandan so'ng avtokreditlar kabi tez kamayishini prognoz qilmasligini ta'kidladi. Bu ko'plab banklarda mikroqarzlarning kredit portfelida 25% dan kamligini hisobga olgan holda sodir bo'ladi, dedi u.
Mikrofinanslash
2024 yil yanvarida o'sha paytdagi Markaziy bank rahbari Mamariyo Nurmurotov mikrofinanslash bozorida pufakchalar paydo bo'lishi uchun hech qanday shart-sharoit yo'qligini e'lon qildi. 2023 yilda chakana kreditlar umumiy portfelida 26% dan 33% gacha o'sdi, ayrim chakana kreditlash segmentlarida esa qizib ketish holatlari kuzatildi.
Shu yilning fevral oxirida Shavkat Mirziyoyev mikroqarzning maksimal summasini ikki baravar oshirishni — 50 million so'mdan 100 million so'mgacha tasdiqladi.
O'tgan yil oxirigacha prezident 50 ta mikrofinans tashkilotini yaratishni va ularga 1 trillion so'm miqdorida moliyaviy resurslar ajratishni buyurdi.
Iyul oyida Markaziy bank islom moliyalashtirish sohasida mikrofinans tashkilotlari faoliyati to'g'risidagi nizomni tasdiqladi. Mikrofinans tashkilotlari islom moliyasi bilan shug'ullanishlari mumkin, ammo buni amalga oshirish uchun maxsus kengash tuzishlari va alohida hisobot olib borishlari talab etiladi.
Shu bilan birga, 1 noyabrdan onlayn kreditlar berishda “sovutish davri” joriy etildi. Ariza berish uchun ilova orqali biometrik identifikatsiyadan o'tish talab etiladi. Bu ariza beruvchining shaxsan ariza berganligini aniqlash imkonini beradi. Agar qarz oluvchida ko'p qarzlar yoki kechikishlar bo'lsa, bank kredit berishdan bosh tortishi yoki uning summasini kamaytirishi mumkin.
2024 yil yakunlariga ko'ra, mikroqarzlar (45,83 trillion so'm) va mikro-kreditlar (17,4 trillion so'm) berish hajmlari yarmidan ortiq o'sdi. Ikkinchi yilda mikroqarzlar o'sish sur'atlari tezlashdi va dekabrda 5,1 trillion so'm bilan mutlaq rekord o'rnatildi.
Oldinroq Spot 2024 yilda MFOlar kreditlar berishni ikki baravar oshirganini, ulardan yarmi Uzumga tegishli ekanligini yozgan edi.