Metallurgiya va "Yashil iqtisodiyot" O‘zbekistonda: Barqaror ishlab chiqarishga o‘tish

O‘zbekiston boy mineral resurslarga ega bo‘lib, o‘zining metallurgiya sanoatini faol rivojlantirmoqda. Ammo global ekologik muammolar va mamlakatning "yashil iqtisodiyot"ga o‘tish bo‘yicha milliy strategiyasi doirasida, sanoat oldida barqaror va ekologik toza ishlab chiqarishga o‘tish vazifasi turibdi.

Milliy dastur "Yashil iqtisodiyot"

2019 yilda O‘zbekiston hukumati 2019-2030 yillarga mo‘ljallangan "yashil" iqtisodiyotga o‘tish strategiyasini tasdiqladi. Ushbu hujjat mamlakatni barqaror o‘sishga va atrof-muhitga tushadigan yukni kamaytirishga qaratilgan asosiy yo‘nalishlarni belgilaydi.

Dasturning asosiy maqsadlariga quyidagilar kiradi:

• Iqtisodiyotning energiya samaradorligini oshirish
• Qayta tiklanadigan energiya manbalarini rivojlantirish
• Iqlim o‘zgarishiga moslashish
• Issiqxona gazlari chiqindilarini kamaytirish

O‘zbekistonning metallurgiya sanoati

Metallurgiya O‘zbekiston iqtisodiyotida muhim rol o‘ynaydi. Sanoatning eng yirik korxonasi - "Uzmetkombinat" AJ bo‘lib, mamlakatdagi po‘lat mahsulotlarining 90% dan ortig‘ini ishlab chiqaradi. Boshqa muhim o‘yinchilar qatoriga Olmaliq tog‘-metallurgiya kombinati (AGMK) va Navoiy tog‘-metallurgiya kombinati (NGMK) kiradi.

O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi ma’lumotlariga ko‘ra, 2020 yilda metallurgiya sanoatining sanoat ishlab chiqarishdagi ulushi 89% ni tashkil etdi.

Barqaror ishlab chiqarishga o‘tish bo‘yicha qadamlar

1. Ishlab chiqarish quvvatlarini modernizatsiya qilish

"Uzmetkombinat" AJ energiya samaradorligini oshirish va chiqindilarni kamaytirishga qaratilgan modernizatsiya dasturini amalga oshirmoqda. Ushbu dastur doirasida:

• Po‘latni uzluksiz quyish texnologiyasi joriy etildi, bu energiya sarfini 20-25% ga qisqartirish imkonini berdi
• Yangi elektr yoyi pechlari o‘rnatildi, bu esa karbonat angidrid chiqindilarini kamaytirishga yordam beradi

2. Qayta tiklanadigan energiya manbalarini joriy etish

AGMK va NGMK o‘z ishlab chiqarish ehtiyojlarini ta’minlash uchun quyosh elektr stansiyalarini faol joriy etmoqda. 2021 yilda AGMK 100 MVt quvvatga ega quyosh elektr stansiyasini ishga tushirdi, bu esa har yili 150 000 tonna CO2 chiqindilarini qisqartirishga imkon beradi.

3. Chiqindilarni qayta ishlash va resurslarni qayta foydalanish

O‘zbekistonning metallurgiya korxonalari shlaklar va boshqa ishlab chiqarish chiqindilarini qayta ishlash texnologiyalarini joriy etmoqda. Masalan, "Uzmetkombinat" AJ chiqindilarni briketlash texnologiyasidan foydalanadi, bu esa metallni o‘z ichiga olgan chiqindilarning 95% gacha ishlab chiqarishga qaytarilishiga imkon beradi.

4. Ekologik menejment tizimlarini joriy etish

O‘zbekistonning yirik metallurgiya kompaniyalari ISO 14001 xalqaro ekologik menejment standartlarini joriy etmoqda. Bu ishlab chiqarishning ekologik jihatlarini boshqarish yondashuvini tizimlashtirishga va ekologik ko‘rsatkichlarni doimiy ravishda yaxshilashga yordam beradi.

5. Tadqiqotlar va ishlanmalar

O‘zbekistonda Metallurgiya ilmiy-tadqiqot instituti tashkil etilgan bo‘lib, u sanoat uchun innovatsion texnologiyalarni ishlab chiqish bilan shug‘ullanadi. Ustuvor yo‘nalishlardan biri minimal uglerod iziga ega "yashil" po‘lat ishlab chiqarish texnologiyalarini ishlab chiqishdir.

Muammolar va istiqbollar

O‘zbekiston metallurgiya sanoatining barqaror ishlab chiqarishga o‘tishiga qaratilgan harakatlarga qaramay, bir qator qiyinchiliklar mavjud:

• Ishlab chiqarishni modernizatsiya qilishning yuqori xarajatlari
• Qayta tiklanadigan energetika infratuzilmasini rivojlantirish zarurati
• "Yashil" texnologiyalar sohasidagi malakali kadrlar yetishmasligi
• Me’yoriy-huquqiy bazani takomillashtirish zarurati

Shunga qaramay, O‘zbekistonda "yashil" metallurgiyaning rivojlanish istiqbollari umid baxsh etadi. Mutaxassislar bahosiga ko‘ra, "Yashil iqtisodiyot" dasturini amalga oshirish 2030 yilga borib YAIMning energiya sig‘imini 20-25% ga kamaytirishi mumkin, bu esa metallurgiya sanoatining raqobatbardoshligiga sezilarli ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.

O‘zbekiston metallurgiya sanoatining barqaror ishlab chiqarishga o‘tishi milliy "Yashil iqtisodiyot" strategiyasini amalga oshirishda muhim qadamdir. Bu jarayon katta investitsiyalar va texnologik innovatsiyalarni talab qiladi, ammo uzoq muddatda u nafaqat ekologik vaziyatni yaxshilash, balki o‘zbek metallurgiyasining jahon bozoridagi raqobatbardoshligini oshirishga ham qodir.

Ushbu strategiyaning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi boshqa rivojlanayotgan mamlakatlar uchun iqtisodiy o‘sish va og‘ir sanoatda ekologik barqarorlikni uyg‘unlashtirish imkoniyatini ko‘rsatadigan namuna bo‘lishi mumkin.